¿Os rankings miden a calidade docente?

© Josep Anton Ferré Vidal - Director de AQU Catalunya. (EDITORIAL. El Butlleti. AQU Catalunya, Mayo de 2010, Barcelona) © 2010 AQU Catalunya

Ás veces, en clase, uso unha varita máxica. Ben, como podedes supor, non a utilizo exactamente para facer o que fai Harry Potter, senón que a uso para realizar experimentos virtuais que me axuden a explicar as cousas, por exemplo o principio de Arquímedes. Pero deixaremos para outro día o achado e explicareivos que me pasou hoxe volvendo de Madrid co AVE, ao utilizala para mellorar a posición das nosas universidades dentro dos rankings mundiais.

Realicei catro experimentos. Primeiro usei a varita máxica para lograr que durante un curso académico non houbese ningún alumno suspendido, ou sexa, que todos os créditos matriculados fosen superados. Sorprendentemente, iso non fixo subir posicións a ningunha universidade catalá en ningún ranking! Despois probeino facendo que ningún dos estudantes matriculados abandone o título que empezara. Os efectos foron os mesmos: seguimos sen subir nos rankings! O terceiro intento serviume para probar os efectos de provocar que unha cohorte enteira de estudantes alcance o título sen ter que repetir nin unha soa materia... e tampouco tivo ningún efecto nos rankings. Quizais fun demasiado esixente. Quizais bastaría con conxurar as forzas da natureza para que nos axudasen a que os estudantes puidesen acabar o título como máximo engadindo un ano máis, e tampouco se notou!

Estou preocupado. Este catro indicadores que manipulei coa varita máxica (taxa de rendemento, taxa de abandono, taxa de eficiencia e taxa de gradación) son os do Decreto 1393/2007, interpretados e explicados con máis detalle no documento elaborado polas axencias da REACU (AQU Catalunya, ANECA, ACSUG, AGAE, ACSUCYL, etc.) que hoxe entregamos aos representantes do Ministerio de Educación, das comunidades autónomas e das universidades, durante a reunión de constitución da Comisión Técnica para o Seguimento e Acreditación dos Títulos Universitarios Oficiais. Se estas son as mínimas metas comúns que nos marcamos para realizar o seguimento dos títulos, como é posible que, aínda que alcancemos en cada unha delas os mellores valores, iso non nos fai subir nos rankings?

Equivocámonos? A min paréceme que non. E non soamente iso. Para facelo ben, de agora en diante deberiamos medir non só os outputs do proceso educativo, senón tamén os inputs. Por exemplo, as horas de clase que programamos para cada materia, as que son maxistrais e as que son prácticas, e o número de estudantes por grupo en cada actividade. E os profesores que as realizan. Son asociados, bolseiros, lectores que aínda batallan por consolidar o seu tenure track ou permanentes? E os laboratorios e as bibliotecas, como os temos? Ah!, e os horarios, son compactos ou dispersos? Que métodos de avaliación se utilizan? E o Moodle... Cargan os profesores suficientes materiais no Moodle?.

Se non monitorizamos tamén esas cousas, no caso de que as taxas de abandono, gradación, etc. non sexan as que esperabamos, non saberemos se xa efectuamos todo o esforzo que pode facerse, ou aínda sería necesario que destinásemos a iso máis recursos que, quizais, empregabamos noutras actuacións. De feito, medirmos algúns outputs do proceso, propórmonos mantelos por cima dun valor limiar e sermos quen de actuar sobre algúns inputs para realizar accións de control é o obxectivo do sistema de garantía interna de calidade de cada ensinanza, que agora imos desenvolvendo co programa AUDIT.

Así pois, en que quedamos?, como temos isto dos rankings? Volvino a repasar. A maior parte dos rankings miden fundamentalmente un determinado tipo de investigación. Mágoa, pobres alumnos, que non son demasiado importantes para os rankings. Está claro que parece que non son os únicos esquecidos. Tampouco hai ningún ranking que mida case nada da terceira misión, da capacidade das universidades de transformar a docencia en valor social e económico para a súa contorna máis inmediata. Desde logo que tanto a primeira misión como a terceira son máis difíciles de medir e, de feito, non lles damos moita importancia no currículo dos profesores.

Contar número total de alumnos, artigos en revistas indexadas e premios Nobel é máis fácil. Se xuntásemos a todas as universidades catalás, teriamos máis alumnos, máis artigos... e aínda ningún premio Nobel. Pero subiriamos no ranking de Xangai. Quizais isto nos faría máis felices, mais enganaríamonos se crésemos que, por ser maiores, somos mellores. Os rankings non son nin bos nin malos. Son como algúns refrescos, que engordan pero non alimentan, e, se tes que beber moito, máis vale que leas a súa composición. Tamén deben lerse con atención os criterios e indicadores que forman os rankings antes de facer moito caso deles. E en caso de dúbida, auga... e algo de viño, que non fai nunca demasiado dano!
(Versión en galego: NovaLuce)
------------
Nota de NovaLuce: A UDC ten todolos os seus centros cos SGIC certificados polo programa AUDIT, sendo unha das poucas de España, e a única con sistemas independentes en cada centro, que os ten (ver entrada nesta web Espazo Europeo e docencia).

Un exemplo de como defender responsablemente un servizo público

A defensa do servizo público pasa por asegurar a súa sustentabilidade no medio e no longo prazo. Isto significa que os seus usuarios deberán "administrar" responsablemente o emprego que fan del e, doutra banda, os xestores deberán articular todos aqueles resortes que garantan a correcta provisión do servizo sen abandonar os principios de eficacia, eficiencia e equidade. Na Universidade da Coruña, temos unha experiencia recente de como se pode racionalizar o uso dun servizo amplamente empregado por unha parte importante da comunidade universitaria: as aulas Net, e nomeadamente da posibilidade de o alumnado imprimir documentación facendo uso das súas instalacións.

Como todos lembramos, hai xa mais de 4 anos a UDC instalou, grazas ao financiamento dun patrocinador, os equipos necesarios para a impresión nas Aulas-Net. Inicialmente só se estableceu o pagamento das impresións de cor e estimábase que este permitirían cubrir os custos de todas as impresións, tanto de cor como de branco e negro. A experiencia puxo de manifesto un gran crecemento da impresión en branco e negro, que provocou un déficit superior aos 100.000 € anuais, alén dos indesexables e evidentes efectos ambientais. Para atallar esta evolución, que claramente estaba a pór en compromiso a continuidade dun servizo amplamente usado, decidiuse fixar para 2010 o número de impresións de balde en 300 copias, semellante ao promedio de impresións por alumno e curso. Cada impresión por riba desa cifra cobrarase ao prezo de custo de 0,016 €/ copia, de xeito que, se un alumno necesitase imprimir 300 copias adicionais, lle suporía tan só un desembolso total de 4,80 €.

En conclusión, pódese observar como este axuste razoable e perfectamente xustificable permite asegurar a continuidade deste servizo baixo os devanditos criterios de eficacia, eficiencia e equidade.

Claustro

O pasado día 16 celebrouse na Maestranza a reunión do claustro na que o equipo reitoral presentou a memoria das actividades realizadas no ano 2009, ano chave para pór en marcha os procesos necesarios para afrontar os desafíos do Espazo Europeo de Educación Superior. Nunha clara demostración de transparencia, a memoria recollía en moitos casos datos dos cinco últimos anos, o que permitía comprobar a evoluciónde distintos aspectos da xestión universitaria. O texto completo da memoria foi posto a disposición dos e das claustrais a través da rede unha semana antes da celebración da sesión. Mais parece que, dada a extensión da memoria, ese período non foi suficiente para a oposición. Algo avanzamos. Noutros tempos a memoria entregábase o mesmo día do claustro mais non había problema xa que eran uns poucos folios. Para que informar.
O texto completo da memoria pode ser consultado no seguinte enlace.
A presentación dos principais datos por parte do reitor foi breve e rigorosa. A seguir comezou un debate aberto. Aínda que a mesa do claustro limitou as intervencións a cinco minutos, a aplicación flexible do regulamento permitiu que en ningún momento se limitase o uso da palabra a ningún claustral, por moito que algún dos membros da oposición sobrepasase amplamente o tempo asignado, para poder dicir logo que se lle impedía falar. A pesar da provocación, e aínda que o reitor lle lembrou que sobrepasara con fartura os cinco minutos, puido falar todo o tempo que quixo.
Outra cousa é o que se dixo. Os representantes do PDI opositores ao actual equipo de gobernorealizaron unha crítica abstracta, con argumentos xerais, sen base nos datos presentados, e cunha visión parcial e nesgada. O discurso é sobexamente coñecido: todo vai mal, o peso da UDC perdeuse, estase a perder competitividade, etc. E o gran argumento: a UDC retirou a Torre de Hércules do logotipo (unha modificación, por certo, realizada no ano 2008). Acusouse ao equipo reitoral de realizar unha política de malgasto, cando a memoria demostra que este ano a UDC mantén, e mesmo incrementa, o nivel de investimento. É, por exemplo, o caso das bolsas. Isto só pode facerse polo rigor da xestión económica dos últimos anos. Sinxelamente, non leron a memoria ou, se a leron,decidiron non ter en conta os datos pois estragaban o seu discurso, prefabricado, demagóxico e ocorrente.
Fronte a esta situación, o quipo de goberno e os representantes de Novaluce realizaron unha análise crítica, valorando os acertos e recoñecendo as debilidades sobre as que haberá que actuar. A propia memoria pon negro sobre branco a fotografía actual da UDC. como indicou o Vicerreitor de Estratexia e Planificación Económica,o plan estratéxico, que todos aprobamos, está a resultar unha ferramenta valiosísima á hora de actuar. Na memoria aparecen os datos reais tal e como son, sen maquillar, para permitir unha análise realista da situación actual. Como dixo un membro do equipo –en resposta á intervención dun destacado claustral da oposición (por certo, actualmente responsable da avaliación externa do SUG) na propoñía ao ao reitor que “non enviará á Consellería eses datos”–, os datos son os que son, e nós non os disimularemos para que a fotografía sexa máis favorable. Isto chámase transparencia e rendición de contas. A oposición está noutra onda: escurantismo e distorsión da realidade.
Nunha cousa si estamos de acordo, como dixo un antigo candidato a reitor: a oposición non existe.Pero non porque decidise non oporse e colaborar. Non, simplemente, non teñen ideas, nin alternativa crible e ilusionante, nin ganas de traballar para a UDC, unicamente intereses particulares. Nin está nin se espera que estea.